کاشت برنج در ایران و جهان: برنج، به‌عنوان یکی از مهم‌ترین و پرمصرف‌ترین غلات در سطح جهانی، تاریخچه‌ای بسیار غنی و گسترده دارد. این محصول زراعی نه‌تنها در تغذیه انسان‌ها نقش اساسی ایفا می‌کند، بلکه در فرهنگ، اقتصاد و حتی سیاست برخی از کشورها نیز تأثیرگذار است. در مقاله بازرگانی ویشار، به بررسی تاریخچه کاشت برنج در ایران و همچنین در سطح جهان می‌پردازیم.
تاریخچه کاشت برنج در جهان
در مورد خاستگاه دقیق برنج وحشی در جهان، نظرات متفاوتی وجود دارد، اما بیشتر محققان بر این باورند که بیش از چهارده هزار سال پیش، برنج به طور طبیعی در شرق آسیا و آفریقا رشد می‌کرده است.
اسناد باستان‌شناسی نشان می‌دهد که نخستین‌بار، حدود ۹ هزار سال پیش، برنج در چین و در منطقه‌ای به نام دره یانگ تسه شناسایی و به‌عنوان یک محصول کشاورزی اهلی شده است. پس از آن، برنج به‌تدریج به سمت جنوب و غرب آسیا گسترش یافت و از آنجا به اروپا نیز رسید. البته تاریخ کاشت برنج در اروپا چندان طولانی نیست و نخستین‌بار در اواسط قرن سیزدهم میلادی در انگلستان کشت و مورداستفاده قرار گرفت. (واژه rice برنج به انگلیسی) نیز ریشه‌ای یونانی دارد.
با ورود اروپایی‌ها به قاره آمریکا، برنج به این قاره نیز معرفی شد و کشت آن آغاز گردید. نخستین‌بار در سال ۱۶۴۹ برنج در ایالت کارولینای آمریکا کشت شد و به لطف کار بردگان، بازار آن به‌سرعت رونق گرفت.
باوجوداینکه کاشت برنج در بسیاری از کشورهای جهان انجام می‌شود، هند و چین همچنان بزرگ‌ترین تولیدکنندگان برنج در جهان هستند. همچنین، ۶۰ درصد از مصرف‌کنندگان برنج در قاره آسیا قرار دارند.
برخی بر این باورند که برنج وحشی ابتدا در مناطقی از استرالیا رشد کرده و سپس اهلی شده است، اما این ادعا چندان مستند نیست و به نظر می‌رسد که نخستین کاشت برنج توسط انسان در شرق آسیا صورت‌گرفته باشد. انواع برنج‌های امروزی مانند برنج ایندیکا (هندی) و جاپونیکا (ژاپنی) می‌تواند دلیلی بر این ادعا باشد.
تاریخچه کاشت برنج در ایران
برنج در ایران از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و تقریباً به‌عنوان غذای اصلی اکثر ایرانیان شناخته می‌شود. زمان و مکان دقیق ورود برنج به ایران مشخص نیست، اما شواهد نشان می‌دهد که از دوران هخامنشی، برنج به‌طورقطع در ایران کشت می‌شده است. در آن زمان، برنج عمدتاً در ایالت‌های خراسان و مازندران پرورش می‌یافت و گیلان در این دوره نقشی در تولید و کشت برنج نداشت.
در مورد آغاز کاشت برنج در گیلان، نظرات مختلفی وجود دارد. مسعود پورهادی در کتاب خود با عنوان “فرهنگ خوراک مردم گیلان” به‌تفصیل درباره کاشت برنج در این منطقه صحبت کرده و زمان شروع آن را به دوره ساسانی نسبت می‌دهد. بر اساس این کتاب، در زمان پادشاهی انوشیروان ساسانی، برزویه طبیب برنج را از هندوستان به گیلان آورده است. بااین‌حال، کشت و گسترش برنج تا اواخر دوره ساسانی به طول انجامید، زیرا مردم گیلان تا آن زمان بیشتر به شکار و پرورش دام مشغول بودند.
همچنین، نوشته‌ای از ابن اثیر نشان می‌دهد که در قرن چهارم هجری، کاشت برنج در گیلان وجود داشته است. ابن اثیر می‌گوید که مرداویج در سال ۳۲۰ هجری قاصدی را به گیلان می‌فرستد تا برادرش وشمگیر را نزد او بیاورد. اما هنگامی که قاصد وشمگیر را می‌یابد، او و گروهی دیگر در زمین‌های گل‌آلود مشغول برنج‌کاری بوده‌اند. اگر این نوشته صحیح باشد، می‌توان نتیجه گرفت که در قرن چهارم هجری، کاشت برنج در گیلان رواج داشته و پیدایش آن در این منطقه به‌پیش از آن برمی‌گردد.
در مورد رواج کاشت برنج در قرن هفتم هجری در گیلان، هیچ شکی وجود ندارد. فضل‌الله همدانی در کتاب “آثار و احیاء” به طور کامل به چگونگی پیدایش و کشت برنج در گیلان پرداخته و اشاره کرده که برنج تولیدی در گیلان نسبت به برنج مناطق دیگر از کیفیت بالاتری برخوردار است. این گفته نشان‌دهنده این است که به‌طورقطع در قرن هفتم، برنج در گیلان، مازندران و مناطق دیگر کشت می‌شده است.
تنوع ارقام برنج
به‌مرورزمان، ارقام مختلفی از کاشت برنج در ایران و جهان در مناطق مختلف توسعه‌یافته است. در ایران، دو رقم اصلی برنج به نام «دُرَم» و «طارم» شناخته می‌شوند که هر کدام ویژگی‌های خاص خود را دارند. برنج طارم، به‌عنوان یکی از باکیفیت‌ترین ارقام برنج ایرانی، دارای عطروطعم ویژه‌ای است و در بسیاری از مناطق کشور، به‌ویژه مازندران، کشت می‌شود. برنج دُرَم نیز به دلیل مقاومت آن در برابر آفات و شرایط سخت آب‌وهوایی، موردتوجه کشاورزان قرار گرفته است.
در سطح جهانی، ارقام مختلفی از برنج وجود دارد که بر اساس نیازهای غذایی، شرایط اقلیمی و سلیقه‌های محلی توسعه یافته‌اند. به‌عنوان‌مثال، برنج جاسمینی که در تایلند و ویتنام کشت می‌شود، به‌خاطر عطروطعم خاصش مشهور است. همچنین، برنج باسماتی که در هند و پاکستان کشت می‌شود، به‌خاطر دانه‌های بلند و عطر دلپذیرش شناخته می‌شود.
چالش‌ها و آینده کاشت برنج
با وجود اهمیت فراوان برنج در تأمین نیاز غذایی انسان، این محصول با چالش‌های زیادی نیز مواجه است. تغییرات اقلیمی، کاهش منابع آب، آفات و بیماری‌ها و همچنین چالش‌های اقتصادی از جمله مسائلی هستند که تولید برنج را تحت‌تأثیر قرار می‌دهند.
به‌منظور مقابله با چالش‌های کاشت برنج در ایران و جهان، نیاز است که کشاورزان به شیوه‌های نوین کشاورزی، مانند کشاورزی پایدار و استفاده از تکنولوژی‌های جدید، روی‌آورند. همچنین، تحقیقات علمی در زمینه بهبود ارقام برنج و افزایش مقاومت آن‌ها در برابر شرایط آب‌وهوایی نامساعد و بیماری‌ها باید ادامه یابد.
کهن‌ترین سند کتبی درباره تاریخچه کاشت برنج در شمال ایران
همان‌طور که اشاره کردیم، اطلاعات دقیقی درباره زمان و چگونگی رواج کاشت برنج در شمال ایران در دسترس نیست و تمامی مطالب مطرح شده بر اساس شواهد و روایت‌های موجود است. اما قدیمی‌ترین سند کتبی که به تاریخچه کاشت برنج در شمال ایران مربوط می‌شود، به قرن دوم هجری تعلق دارد. این سند نوشته‌ای از یک پزشک طبرستانی (مازندرانی) به نام علی ابن سهل ابن الطبری است.
از این پزشک کتابی به نام فردوس الحکمه باقی‌مانده است. در بخشی از این کتاب، او به بررسی برنج و خواص تغذیه‌ای آن پرداخته و مزایای برنج را ذکر کرده است. همچنین، او در مورد عمر و رشد برنج نیز مطالبی را بیان کرده است. به‌عنوان‌مثال، در یکی از قسمت‌های کتاب می‌گوید: “در طبرستان برنجی دیدم که ۴۰ سال از عمر آن گذشته بود.”
این شواهد و قرائن نشان می‌دهد که تاریخچه کاشت برنج در ایران نیز قدمتی طولانی دارد و مردم ایران از زمان‌های قدیم به کشت و مصرف برنج توجه داشته‌اند.
روش پخت برنج به شیوه کنونی و استفاده از واژه “پلو” برای برنج پخته شده از دوران صفویه به ایران وارد شده است. در این زمان، برنج به‌عنوان یک غذای اعیانی در دربار پادشاهان و در کنار بسیاری از غذاهای مجلل آن دوران تهیه می‌شده است.
کلام آخر
تاریخچه کاشت برنج در ایران و جهان نشان‌دهنده تأثیر عمیق این گیاه زراعی بر فرهنگ، اقتصاد و تغذیه بشر است. از دوران باستان تا به امروز، برنج به‌عنوان یک منبع غذایی کلیدی در میان جوامع مختلف شناخته شده و همچنان به رشد و توسعه خود ادامه می‌دهد. باتوجه‌به چالش‌های پیشرو، آینده کاشت برنج نیازمند توجه ویژه به شیوه‌های نوین و پایدار است تا بتواند به تأمین نیازهای غذایی نسل‌های آینده کمک کند.
بازرگانی ویشار شما را در زمینه کاشت برنج در ایران و جهان همیاری و کمک می‌کند و می‌توانید از مشاوره رایگان آن بهره‌مند شوید.
بدون دیدگاه